به بهانه اکران «آبادان یازده 60»| نقش رادیو در جنگ‌های مهم دنیا چه بود؟
کارگر آنلاین | این روزها فیلم سینمایی «آبادان یازده 60» در جشنواره فیلم فجر یاد و خاطره هشت سال دفاع مقدس و نقش رادیو در جنگ تحمیلی را زنده کرده است، فیلمی که داستان رادیو آبادان و نقش آن در متحد کردن مردم آبادان را در روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی روایت می کند.
امروزه رسانه ها در جهت دهی به افکار عمومی و تصمیم گیری دولت ها نقش بسیار مهمی دارند. از زمانی هم که اپلیکیشن های مختلف برای سلیقه های مختلف به بازار آمده؛ تقریبا همه می توانند خود یک رسانه داشته باشند و بی نیاز از رسانه های بزرگ حرف خود را بزنند. اظهارنظرهایی که گاه از دل همین رسانه های کوچک بیرون می آیند، حتی رسانه های بزرگ را هم تحت تاثیر قرار می دهند.
اما پیش از این و قبل از بروز و ظهور رسانه های امروزی، تلویزیون و روزنامه ها تاثیر بسیاری بر جوامع داشتند. یک قدم به عقب تر هم بگذارید، رد پای رادیو را می بینید. رسانه‌ای که هم سرعت انتقال بالایی داشت و هم نیاز به هزینه بسیاری برای انتقال اخبار نداشت. زمانی که مارکونی اولین پیام رادیویی خود را فرستاد، فکر نمی کرد که روزی این اختراع آن قدر فراگیر و مهم شود که گاهی در طول جنگ‌ها تنها پیونددهنده میان قوای جنگی و مردم رادیو باشد و یا تنهایی مردمانی با برنامه‌های آن پر شود.
اما در ادامه رادیو کارکردهای دیگری هم پیدا کرد و آن زمانی بود که جنگ های تاریخی در می گرفت و هر دو طرف جنگ تلاش می کردند برای تضعیف روحیه دشمن و تقویت نیروهای خودی دست به تبلیغ بزنند. آنها جنگ را مبتنی بر فریب و نیرنگ می دانستند و معتقد بودند باید از هر ابزاری برای پیروزی بهره برد.
یکی از این ابزارها برنامه های تبلیغاتی رادیوها بود که برای رقابت هرچه بیشتر تلاش می کردند و کار را به جایی رساندند که اهمیت این برنامه ها از جنگ مسلحانه بیشتر شد و در مقطع جنگ جهانی دوم موضوع جنگ روانی مطرح شد.
جنگ جهانی دوم و استفاده از رادیو در ایجاد جنگ روانی
در آن زمان با شروع جنگ جهانی دوم، متفقین محتوای تازه ای برای تبلیغات و عملیات روانی علیه آلمان به کار گرفتند. آنها میلیون‌ها اعلامیه تبلیغاتی را با هواپیماهای آمریکایی بر فراز جبهه های جنگ آلمانی‌ها فرو ریختند، گروه اول اعلامیه‌ها، حاکی از این نکته بود که هدف متفقین مبارزه با مردم آلمان و نابودی آنان نیست، بلکه هدف نابودی «پروس گرایی (prussinism) است. در این اعلامیه‌ها به بعضی از آسیب‌های وارده به آلمان نیز که مورد توجه آلمانی‌ها قرار نگرفته بود، اشاره شده بود. گروه دوم اعلامیه‌ها بر تصمیم متفقین برای پایداری تا پایان جنگ اشاره داشت و گروه سوم اعلامیه‌ها، سربازان آلمانی را تشویق می‌کرد که یا اسلحه های خود را کنار گذارده و تسلیم شوند و یا اسلحه‌ها را به طرف فرماندهان خود گرفته و یک دولت انقلابی در آلمان برپا کنند. این در حالی بود که تبلیغات آلمان در طول جنگ جهانی اول به دلیل نبود نیروهای زبده و متخصص، تقریباً عقیم ماند و موفقیت چندانی به دنبال نداشت.
پس از آن که در انتخابات سال ۱۹۳۳ نازی‌ها احزاب مخالف را پشت سر گذاشته و حکومت را در دست گرفتند، هیتلر یک هفته بعد از به قدرت رسیدن نازی‌ها، وزارت تبلیغات را تشکیل داد و گوبلز را مسئول نظارت بر تمام تبلیغات آلمان کرد. رادیو یکی از کشفیاتی بود که گوبلز استفاده بسیاری از آن برد. نازی‌ها برای افزایش تعداد شنوندگان رادیو، ارزان‌ترین رادیو را وارد بازار کردند. هدف آنها این بود که هر خانواده ای از این دستگاه که «رادیو مردم» نامیده می‌شد، یکی را تهیه کرده و در خانه از آن استفاده کند تا بتوانند به پیام های نظامی دسترسی داشته باشند.
از همان زمان هم فریب برای تضعیف روحیه ها شکل گرفت، به طوری که در طول جنگ جهانی، پیش از اجرای تهاجم طراحی شده هیتلر به انگلستان، یک ایستگاه رادیویی ناشناس به نام «ایستگاه پخش انگلیسی جدید» که به نظر می‌رسید توسط اتباع بریتانیایی ناراضی اداره می‌شد، در طول روز برنامه های نیم ساعته پخش می‌کرد. برنامه این ایستگاه شامل اخبار جنگ بود. این رادیو که در واقع از سوی آلمانی‌ها اداره می‌شد، با چنین پوششی می‌کوشید روحیه مردم انگلستان را در طول نبرد تضعیف کند.
در خصوص نقش رادیو در جنگ باید گفت رادیو از دو نقش مستقیم و حضور در کنار سایر رسانه ها و به عبارتی نقش پنهان برخوردار بود. شاید نقش اطلاع‌رسانی، اولین و مهم ترین نقش رادیو در جنگ باشد اما رادیو علاوه بر ارائه اخبار و اطلاعات از جنگ که همواره مورد توجه شنوندگانش بوده است، موجب افزایش همبستگی های اجتماعی نیز می شود. بنابراین جنگ سبب شد تا رادیو به صورت رسانه بسیار سریع خبری وارد میدان شود.
نقش دیگر رادیو در دوران جنگ جهانی، قدرت تبلیغاتی برخاسته از واقعیت‌سازی مجازی آن است و این استفاده ای بود که گوبلز از رادیو برای نفوذ در اذهان عمومی کرد. او کاری کرد که اکثر مردم آلمان در مقابل شخص پیشوا احساس اطاعت و تسلیم شدن می کردند.
و اما کارکرد پنهان رادیو، در ایام جنگ جهانی دوم به خاطر فشار ناشی از جنگ، فناوری‌های تولید خبر پیشرفت کرد و از شکل ساده خواندن به صورت آمیزه ای از خواندن و خبر، گزارش خبرنگاران و گزارش تفسیری و آنچه امروز با آن آشنا هستیم، درآمد و تهیه خبر نظم و ترتیب بهتری یافت.خبرنگاران و گزارشگران ورزیده بی بی سی با حضور در خط مقدم جبهه و استفاده از ضبط صوت و با تدوین ماهرانه، گزارش های خبری واقعی و ملموس‌تری تهیه می کردند. برنامه خبری گزارش جنگ، که با این شیوه تهیه و پخش می شد، حدود ده تا پانزده میلیون شنونده داشت. این قدرتمندی بالفعل رادیو، یعنی سرعت زیاد و ملموس بودن واقعیت، در عمل به صورت جزء ثابت و مستحکم اخبار رادیویی باقی ماند.
اکنون ساعت دقیقا 12 نیمه شب است
کودتای 28 مرداد 1332 نیز یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است که با دخالت مستقیم آمریکا و انگلیس در ایران پیاده و دولت ملی دکتر محمد مصدق سرنگون شد. با سقوط دولت مصدق، پای دولت‌های استعمارگر که برای مدتی کوتاهی قطع شده بود، دوباره به ایران باز شد و با انعقاد قرارداد کنسرسیوم، این بار آمریکا هم در تاراج منابع نفتی ایران همسفره انگلیس شد. به طوری که تا پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا در ایران حضور داشت و ضمن تسلط بر دستگاه سیاسی ایران، بر اقتصاد کشورمان نیز حاکم بود.
در خصوص علل و عوامل این کودتا مباحث و مطالب زیادی منتشر شده است، اما نکته قابل توجه برای ما نقش رسانه بی.بی.سی در اجرای کودتای 28 مرداد است. نقشی که با جمله معروف «اینجا لندن است و اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» آغاز و اجرا شد. این پیام در حقیقت رمز عملیات آژاکس برای سرنگونی دولت محمد مصدق بود که از رادیو بی.بی.سی پخش شد.
رادیو جبهه
از جمله دوران‌هایی که به دلیل حاکمیت شرایط خاص، یکی از بحرانی‌ترین دوره ها به شمار می آید، دوران دفاع مقدس بود که رادیو از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بود و توانسته بود با پخش برنامه های خاص، در مدیریت بحران ناشی از جنگ به خوبی حضور داشته باشد. رادیو جبهه در شرایط عادی روزانه سه ساعت برنامه داشت و در شرایط عملیاتی، برنامه های آن از شبکه سراسری رله می شد. همزمان با این امر نیروهای فعال و متعهد رادیو جبهه با سایر نیروهای رادیو دست به دست هم می دادند تا فضای رادیویی کشور تماماَ حماسی شود.
این رادیو از قالب های رایج برنامه‌سازی اعم از نمایش، گزارش، مصاحبه، سرود و موسیقی بهره می برد و ریتمی تند و لحنی حماسی متناسب با شرایط موجود، بر فضای کل برنامه هایش حاکم بود.
رادیو امید
همچنین در زمان وقوع زلزله رادیو نقش بسزایی در اطلاع‌رسانی ایفا می کند. در جریان زلزله بم، رادیو اولین رسانه‌ای بود که توانست کمک شایانی به زلزله‌زدگان کند. سه روز پس از وقوع زلزله مسئولین صدا و سیما توانستند با راه‌اندازی رادیو امید، آخرین اخبار و اطلاعات را به گوش مردم این شهر برسانند. این اطلاعات که به وضعیت جاری در شهر و وضع آسیب دیدگان و اطلاعات مربوط به کمک‌رسانی و اسکان آنها مربوط می‌شد، نقش مهمی در کاهش تلفات انسانی و خسارت های بعدی ناشی از زلزله ایفا کرد.
این رادیو در مدت هشت ماه فعالیت خود توانست در دو شیفت صبح و عصر، هشت ساعت برنامه تولید و پخش کند. این رادیو در آن روزها ضمن دادن آرامش به بازماندگان، اطلاعیه های ستاد بحران را پخش می کرد و آنها را در جریان پیشرفت امور و اوضاع جاری قرار می داد. در آن روزها تعداد هفت هزار گیرنده در اختیار مردم قرار داده شده بود تا به خوبی در جریان اخبار و اطلاعات لازم قرار گیرند.
نقش رادیو در کنترل بحران
امروزه بحران جزء جدایی‌ناپذیر زندگی افراد جامعه به حساب می آید. دیگر نمی توان مانند گذشته بحران را غیرمترقبه و غیر قابل برنامه‌ریزی دانست. حتی در بسیاری از موارد بحران را نه تنها تهدیدی برای سازمان به شمار نمی آورند بلکه آن را فرصتی برای شناخت نقاط ضعف سازمان می دانند تا به این طریق آنها را مورد توجه قرار داده و سازمان به بازسازی خود بپردازد. آماده‌سازی اعضای جامعه برای رویارویی با بحران‌های گوناگون و برخورداری آنان از آموزش های لازم پیش، در طول و پس از بحران نقش و حضور رسانه ها را در این کارزار پررنگ‌تر می کند.
رسانه و کنترل بحران
پس از وقوع بحران، رسانه ها می توانند نقش نظارتی داشته و از منابع برای تخفیف بحران استفاده کنند. از سویی می توانند نیازها و خسارت ها را به درستی به مردم و دولت و سازمان‌های مرتبط گزارش دهند. به علاوه، رسانه ها قادرند دولت و بخش اقتصادی را در مشارکت در پیشگیری، تخفیف و آمادگی برای بازسازی و طرح توسعه سیستماتیک تشویق کنند. ضمناَ باید توجه داشت رسانه ها خود در بحران آسیب می بینند، رسانه ای موفق خواهد بود که در بحران کمترین آسیب را متحمل شود و آن رسانه رادیوست.
نقش رادیو در مدیریت بحران
رسانه ها تا هنگام وقوع بحران دارای نقش و کارکرد مشترک هستند. البته وزن و توانایی انجام این نقش یکسان نیست و در هر رسانه ظرفیت های ویژه‌ای وجود دارد، مثلاَ در مراحل قبل از بحران، تلویزیون با تکیه بر تصویر، قدرت آموزشی بسیار بالایی دارد. رادیو می تواند اطلاعات زیادی درباره بحران مورد نظر در اختیار مردم قرار بدهد، در حالی که ممکن است تلویزیون تصاویر کافی برای اطلاع‌رسانی درباره این بحران را در اختیار نداشته باشد. غالباَ در مناطق آسیب‌دیده امکان استفاده از تلویزیون به ندرت وجود دارد. در این شرایط رادیو-به‌ویژه رادیو های محلی-نقش بی‌بدیلی ایفا می کنند. برای مثال در واقعه قطع برق شهر لندن و واشنگتن طی چند سال اخیر، رادیو تنها رابط مردم با دنیای خارج بود، زیرا به برق نیاز نداشت و از سویی ایستگاه‌های رادیویی محلی به برق بسیار اندکی برای ارسال امواج رادیویی نیاز داشتند و با یک ژنراتور کوچک می توانستند به فعالیت خود ادامه دهند.
رسانه رادیو به دلیل خصوصیاتی همچون شنیداری بودن، سهولت دسترسی، کم هزینه بودن، سرعت در انتقال اخبار و پوشش گسترده، بیشتر از سایر رسانه ها در زمان بحران مورد توجه قرار می گیرد. رادیو می تواند بیشتر از سایر رسانه ها حلقه اتصال وقایع و حوادث را با شنوندگان و مخاطبان خود برقرار کند و همچنین نسبت به رسانه های دیگر این ویژگی را دارد که در شرایط گوناگون بتواند در لحظه پخش خبر کنار مخاطب خود باشد، زیرا رادیو هم ارزان است و هم به راحتی قابل حمل و نقل است.
رادیو در مقایسه با سایر رسانه ها همچون تلویزیون و روزنامه از این مزیت برخوردار است که نیازی به زیرساخت‌های پیچیده و فرآیند دشوار خبررسانی ندارد، زیرا در جریان بحران ممکن است زیرساخت‌های سایر رسانه ها از بین رفته باشد. به عنوان مثال برای انتشار خبر در روزنامه نیازمند اعزام خبرنگار به محل واقعه، کسب خبر، پردازش، صفحه بندی مطالب، چاپ و توزیع است که از بین رفتن هر یک از این شرایط بحرانی به معنای قطع ارتباط است.
فواید رادیو در حالی مورد بررسی قرار گرفته که همان طور که در ابتدای گزارش اشاره شد، این روزها گوشی های هوشمند توانسته اند جای رسانه های رسمی را پر کنند و در هر حالتی شهروند خبرنگارانی برای پوشش لحظه ای اخبار وجود دارند، اما این روزها فیلمی با عنوان «آبادان یازده 60» به کارگردانی مهرداد خوشبخت در حال اکران است که موضوع آن رادیو و نقش رادیو در سال‌های جنگ ایران و عراق است و قصه‌ای در رابطه با رادیو آبادان در ایام دفاع مقدس را روایت می‌کند.
این فیلم سینمایی موفق به دریافت سیمرغ طلایی مقاومت در جشنواره سی و هشتم فیلم فجر شد و همچنین در میان ۵ فیلم برتر تماشاگران در این دوره از جشنواره قرار داشت.
علیرضا کمالی، حسن معجونی، ویدا جوان، شبنم گودرزی، حمیدرضا محمدی و نادر سلیمانی در این فیلم سینمایی ایفای نقش می‌کنند. این فیلم تازه‌ترین محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج در حوزه دفاع مقدس است که به شروع جنگ ایران و عراق می‌پردازد.
در خلاصه داستان این فیلم سینمایی آمده است: «مردم غیور آبادان … شهر در آستانه سقوط قرار گرفته است!»
عوامل پشت صحنه این فیلم سینمایی عبارتند از نویسنده و کارگردان: مهرداد خوشبخت، تهیه کننده: حسن کلامی، مدیر فیلمبرداری: مهدی جعفری، مدیر هنری: عبدالحمید قدیریان، مدیرتولید: رحمت عبدالله زاده، طراحی صدا: علیرضا علویان، مدیر صدابرداری: جهانگیر میرشکاری، چهره پرداز: محمود دهقانی، مدیر برنامه ریزی و سرپرست گروه کارگردانی: امیرشهاب اسماعیلی، طراح صحنه: جعفر محمد شاهی، طراح لباس: زهرا صمدی، تدوین: سهراب خسروی، جلوه‌های ویژه بصری: جواد مطوری، جلوه‌های ویژه میدانی: محسن روزبهانی، آهنگساز: بهزاد عبدی، منشی صحنه: ساناز فراهانی، عکاس: علی نیک رفتار، فیلمبردار پشت صحنه: رضا رشیدی فر، مدیر تدارکات: حسن حیدرزاده، مشاور رسانه‌ای: مهرداد معظمی.
انتهای پیام/
